بسمه تعالی
آموزش اساس دانش
دانش اساس سعادت
جمله فوق اهمیت آموزش را در زندگی انسان مشخص می سازد . بدین معنی که نیل به سعادت به عنوان هدف غایی خلقت مبتنی برداشتن دانشی است که با آموزش صحیح کسب شده باشد . پیامبران الهی نیز با این رسالت مبعوث شده و با شیوه های آموزشی مناسب خود اقدام به تبیین و تبلیغ آیین خود نموده اند .
از دیرباز بهره گیری صحیح و موثر از دانش خصوصا در موضوعات سلامت یکی از دغدغه های بشر بوده و برای نیل به این منظور بحثهای فراوانی بین متخصصان صورت گرفته است . یکی از فلفسه هایی که به خوبی این مورد را توضیح میدهد Knowledge management یا مدیریت دانش است.
سازمان بهداشت جهانی مدیریت دانش را به صورت استفاده پرسنل سازمانها و ارگانها از تکنولوژی جهت توانمند سازی مردم جوامع در زمینه خلق، ضبط، ذخیره، بازیابی، استفاده و انتقال و به اشتراک گذاری دانش ، تعریف کرده است .
پس مدیریت دانش ،نظامی با رویکرد سیستماتیک است ودر نتیجه صِرفِ جمع آوری اطلاعات و ارایه آنها به معنی مدیریت دانش نیست.
به نظر میرسد تمرکز اصلی مراکز آموزش عالی دنیا برروی تربیت نیروهای انسانی برای انجام کارهای تخصصی است و در این بین فعالیتهایی که منجر به آشنایی عموم مردم و گروه های اجتماعی و یا صنایع مختلف با دانش تولیدی دانشگاه ها گردد ناچیز باشد .
این در حالی است که مصرف کننده نهایی بسیاری از علوم، خصوصا علوم مربوطه به حوزه بهداشت و درمان ، مردم میباشند و این علوم به صورت مستقیم یا غیر مستقیم در زندگی فردی و اجتماعی مردم تاثیر دارند .
برای روشن شدن موضوع به ذکر یک مثال میپردازیم .
در موضوعات علوم پزشکی رسالت بسیاری از دانشگاه های دنیا تربیت نیروهای متخصص ارایه دهنده خدمات است مانند تربیت پزشک برای تشخیص و معالجه، تربیت پرستار برای ارایه خدمات درمانی بیمارستانی، تربیت کارشناس بهداشتی برای انجام خدمات بهداشتی و پیشگیرانه و ....اما فعالیتهای دانشگاهی و آکادمیکی که منجر به آشنایی مردم با حقوق سلامت خود و شناخت بیماریهای مختلف به زبان ساده و چگونگی پیشگیری و درمان آنها و همچنین آموزش مهارتهای خود مراقبتی باشد بسیار کمرنگ است .
نتیجه این امر تربیت نیرو های متخصصی است که در برقراری ارتباط با مردم و انتقال دانش خود به آنها آنچنان که باید و شاید موفق عمل نمی نمایند .
مثلا در مراجعه یک بیمار دیابتی به مطب یک پزشک حاذق و متخصص از آنجاییکه پزشک در زمان تحصیل خود در دانشگاه ، دوره مدیریت دانش را نگذرانده است، بنابر این ارتباط مناسب آموزشی در زمینه انتقال دانش بین این دو نفر برقرار نمیگردد و این امر باعث میشود تا بیمار نتواند به درستی از داروهای تجویزی استفاده کند و مهارتهای خود مراقبتی در زمینه جلوگیری از عوارض دیابت را بیاموزد .
بر همین اساس که اعضاء هیئت علمی و کارشناسان دانشگاه قادر به برقراری ارتباط موثر با سیاستگزاران، و مدیران اجرایی و مردم منطقه نیستند.
گروه عمده دیگری که از نبود پل ارتباطی مناسب و کاربردی با دانشگاه رنج میبرند، صنایع و کارخانه جات مختلف تولیدی هستند. این امر منجر به آن شده است که ما در یک طرف با جامعه و صنعتی ، با کوله باری از مشکلات و نیازها و در طرف دیگر با دانشگاه ها و پرسنل متخصصی روبرو باشیم که به علت عدم آشنایی با اجتماع خود، اقدام به اجرای طرحها و یا انجام تحقیقات و پژوهشهایی مینمایند که منجر به تولید دانش غیر کاربردی برای جامعه و صنعت میشود و بنابر این نمیتوانند نقش موثری در حل مشکلات مذکور ایفا کنند
احتمالا توضیحات و مثالهای فوق اهمیت فلسفه مدیریت دانش را روشنتر کرده باشد .
همچنان که اشاره شد یکی از جنبه های مهم مدیریت دانش، ترجمه و انتقال مناسب آن است .
قبل از معرفی مدل جامع سیستماتیک آموزش و ارتقاء سلامت به عنوان راه کار اجرایی برای مدیریت دانش در حوزه سلامت، به توضیح چند واژه میپردازیم .
سلامت: از نظر سازمان جهانی بهداشت، سلامت عبارتست از برخورداری از آسایش کامل جسمی ، روانی و اجتماعی . بنابر این فقط نداشتن بیماری و نقص عضو به معنی سالم بودن نیست.
ارتقای سلامت : ترکيبی از حمايت های محيطی و آموزشی برای عملکردها و وضعيت های هدايت کننده به سوی سلامت
سواد سلامتی : مهارت ها و قابليت هايي که مردم در طول زندگی خود پيدا می کنند تا بتوانند اطلاعات و مفاهيم سلامت را برای تصميم گيری های آگاهانه، کاستن از خطرات سلامت و افزايش کيفيت زندگی، جستجو کنند، درک نمايند، ارزشيابی کنند و به کار بگيرند.
با توجه به تعریفهای فوق، نقش موثر و مهم مدیریت دانش در زمینه ترجمه دانش تخصصی علوم پزشکی دانشگاه ها به زبان ساده سلامت مردمی و نیز تببین استراتژیها، تکنیکها و مهارتهایی برای انتقال این دانش به گروه های مختلف مردمی، واضح و مبرهن است.
SHEPmodel چیست؟
برای این منظور در سال 1379 و با حمایت وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی و دانشگاه علوم پزشکی تبریز، اقدام به طراحی و تدوین واجرای مدل جامع سیستماتیک آموزش و ارتقاء سلامت
Systematic comprehensive Health Education and Promotion model
SHEP model گردید.
هدف اصلی این مدل آموزشی مداخله ای ، ارتقاء سواد سلامت مردم در هر سه رده اولیه، تعاملی و تحلیلی و همچنین بهره مندی از سرمایه های اجتماعی دراین زمینه برای اصلاح رفتار مردم با بهره گیری از چهار تکنیک جلب حمایت همه جانبه - بازاریابی اجتماعی - کمپینها و بسیجهای اجتماعی و استفاده از استراتژی تربیت مربیان سلامت، میباشد.
تاکنون بوسیله این مدل برای 5 موضوع ایدز - دیابت - آنفلوانزا - التور - سلامت دهان و دندان، پکیجهای آموزشی مردمی تهیه و تدوین شده است و با برگزاری کارگاه های تربیت مربی کشوری، استانی و شهرستانی ، بیش از پنجاه هزار50000 نفر مربی از پرسنل دانشگاه ها و کارشناسان بهداشت و درمان و همچنین نیروهای داوطلب مردمی آموزش دیده اند. و متعاقب آن قشر عظیمی از مردم کشور تحت پوشش آموزشهای دانش سلامتی و مهارتهای خود مراقبتی در مورد موضوعات فوق قرار گرفته اند .
فعالیتهای مدل SHEP دارای 3 فاز اصلی است :
الف- فاز ارزیابی وتشخیص
ب- فاز اجرایی
ج- فاز پایش و ارزشیابی
الف-فاز ارزیابی وتشخیص :در فاز اول با توجه به مطالعات گذشته نگر ، بررسی وضعیت حال جامعه و همچنین ارزیابی از آینده موضوعات سلامت ، اقدام به نیازسنجی استخراج و اولویت بندی مشکلات سلامت جهت انجام مداخلات مقتضی میشوند .
ب- فاز اجرایی شامل مراحل ترجمه و انتقال دانش سلامتی است. در این فاز با بهره گیری از متخصصان و کارشناسان زبده دانشگاه ها و وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی اقدام به ترجمه دانش تخصصی پزشکی موجود در مراکز دانشگاهی به زبان ساده ، بومی وقابل فهم مردم کشور میشود .
همزمان با ترجمه دانش سلامتی، ادغام چهار تکنیک کاربردی آموزشی ،ارتباطی و اجتماعی ، جلب حمایت همه جانبه، بازاریابی اجتماعی ،کمپینها و بسیجهای اجتماعی در محتوای آموزشی تولید شده صورت میگیرد.
ادغام این تکنیکها به محتواهای آموزشی باعث میشود تا مربیان بتوانند با بهره گیری از آنها، جلسه یا کارگاه آموزشی را با اثر بخشی بالایی برگزار کنند و در نهایت به بیشتر اهداف آموزشی خود دست یابند .
قدم بعدی در فاز اجرایی شامل برنامه ریزی و برگزاری کارگاه های تربیت مربی است .این کارگاه ها به حالت هماهنگ و آبشاری و بصورت کشوری ، استانی و شهرستانی برگزار شده و بدین صورت تعداد زیادی از مربیان تربیت میشوند .
سپس مربیان دوره دیده، مهارتها و آموخته های خود را به گروه های مختلف اجتماعی و مردمی و صنایع و .... منتقل مینمایند و با توجه به یکدست بودن محتواها ، شیوه های آموزشی و همزمانی اجرای کشوری برنامه ها ،انتقال دانش بصورت اثر بخش و با قابلیت ارزشیابی صورت میگیرد.
ج-فاز پایش و ارزشیابی در این فاز به ترتیب برون دادها، اثرات کوتاه، میان و دراز مدت مداخلات آموزشی انجام شده مورد پایش و ارزشیابی قرار میگیرند تا نتایج بدست آمده در ارتقاء برنامه های آتی مورد استفاده واقع گردند .
همانطور که می دانیم درعصر رقابت اطلاعات زندگی می کنیم . ابزار اطلاع رسانی و آموزشی ، روز به روز متحول شده و دسترسی مردم نیز به این گونه ابزار بالا می رود . بنابراین برای نیل به تاثیر گذاری موثر آموزشهای مردمی ، سیستم سلامت نیز باید از وسایل کمک آموزشی مدرن بهره گیرد .
لذا براساس تکنیک بازاریابی اجتماعی ، جهت بهره گیر ی از بسته های آموزشی در شرایط مختلف ، از اورهد و طلقهای ترانسپارنسی ، نوع CD ، لوح های آموزشی، فلیپ چارت ، متون نمایشنامه ، و .... تولید شده است .
جهت یکسان سازی مطالب ارائه شده و همچنین تسلط بیشتر مربیان ، تمامی بسته های آموزشی حاوی کتاب راهنمای آموزشی هستند تامربی با بهره گیری از آنها در ارائه مطالب بسیار موفقتر عمل نماید .
دو ویژگی مهم مدل SHEP ، جامع و سیستماتیک بودن آن است .
جامع بودن مدل بدین معنی است کلیه مفاهیم سلامتی که در جهت افزایش سواد سلامت عمومی میتواند نقش داشته باشد در این مدل وارد شده است . و مربی با توجه به مشخصات گروه هدف و زمان آموزشی که در اختیار دارد، با ظرافت و هوشمندی خود مطالب مقتضی را در اختیار آموزش گیرندگان قرار می دهد.
همچنین این مدل سیستماتیک است ، بدین صورت که فلوچارت تمام قسمتهای مدل ،اعم از مرحله بررسی ،تحقیق ، تدوین بسته آموزشی، کارگاههای آموزشی رده اول و دوم ، ......تا مرحله پایش و ارزشیابی ، تهیه و برنامه طبق آنها اجرا می شود .
یکی دیگر از دلایل مهم جامع بودن مدل ( SHEP ) آن است که تمامی بسته های آموزشی طوری طراحی شده اند که علاوه بر اینکه کلیه همکاران سیستم بهداشتی درمانی در انتقال مطالب آموزشی از آن بهره می گیرند ، این بسته های آموزشی قابلیت ارائه در گروههای مختلف هدف مردمی را نیز دارا هستند، خصوصاً در بین گروههای همسانی مانند : دانش آموزان ، دانشجویان ، سربازان ، روحانیون ، اصناف و.... دراین حالت که باعنوان تربیت مربیان همسان به اجرا درمی آید ، بدین صورت که پس از تعیین ویژگیهای مربی همسان و انتخاب آنها از طرف ارگانهای مورد نظر ، کارگاههای آموزشی تربیت مربی برگزار می گردد.
سپس شرکت کنندگان از نظر فن بیان وتسلط عملی ، مورد ارزیابی قرارمی گیرند و بعد از موفقیت در آزمون ، به عنوان مربی ، اندوخته های خود را به گروههای همسان مربوطه انتقال می دهند .
خوشبختانه در برنامه های انجام یافته باگروههای همسان دانشجویی ، دانش آموزان ، سربازان ارتش و سپاه ، پرستاران و روحانیون ، نتایج بسیار ارزشمندی بدست آمده است . یکی از دستاوردهای بسیار با ارزش مدل آموزشی SHEP ، تبدیل محوریت اداره جلسات آموزشی از استاد محور به فراگیر محور می باشد.
آرزوی قلبی مدیران این مدل و تهیه کنندگان بسته های آموزشی چیزی جز ارتقای سلامت جامعه نمی باشد ، که امید است با ریزبینی و دقت شما مربی عزیز در مطالعه و ارائه مطالب طبق برنامه به این هدف مقدس هرچه بیشتر نزدیک شویم. در ضمن جهت ارتقای کیفیت فرایندها ، مدل جامع سیستماتیک آموزش و ارتقاء سلامت ،آماده دریافت پیشنهادات و نظرات شما خوبان در مورد تمامی مراحل مدل SHEP می باشد .
لینک دانلود پاورپوینت SHEP model چیست جهت ارایه در کارگاه های تربیت مربی- آخرین آپدیدت 24-3-93
جهت دانلود کلیک کنید.
خداوند ، سلامت راسرنوشت من قرارنمی دهد مگر آنکه خود بخواهم .
خواستنی آگاهانه، مسئولانه ، هنرمندانه وماهرانه .